हृदयविकाराचा झटका

हृदयविकाराचा झटका (मायोकार्डियल इन्फेक्शन किंवा एम.आय ) ही एक गंभीर वैद्यकीय आपत्कालीन परिस्थिती आहे ज्यात हृदयाला अचानक रक्तपुरवठा बंद होतो ,सामान्यतः रक्ताच्या गुठळ्या झाल्याने असे होते .हृदयविकारचा झटका ही एक वैद्यकीय आपत्कालीन परिस्थिती आहे .हृदयात रक्ताचा अभाव हृदयाच्या स्नायूंना गंभीरपणे हानी पोहोचवू शकतो आणि जीवघेणा ठरू शकतो .

कॉरोनरी धमनी रोगामुळे बहुतांश हृदयविकाराचा झटका (ऍथेरोस्क्लेरोसिस सुद्धा म्हणतात ). कॉरोनरी रक्तवाहिन्यांमध्ये चरबीयुक्त भाग (प्लाक ) हळूहळू तयार झाल्यावर असे होते.

हृदयाच्या स्नायूंना  ऑक्सिजनयुक्त रक्त वितरित करणाऱ्या या रक्तवाहिन्या असतात . चरबीयुक्त भाग तयार  झाल्यामुळे कॉरोनरी रक्तवाहिन्या अरुंद होऊन त्या कालांतराने कडक होतात .

कॉरोनरी रक्तवाहिन्या अरुंद झाल्यामुळे ऑक्सिजनयुक्त रक्ताला हृदयाच्या स्नायूंपर्यंत पोहोचणे अधिक कठीण होते , ज्यामुळे कधीतरी वेदना आणि अस्वस्थता जाणवते ज्याला एनजाइना म्हणतात .

प्लाकचा तुकडा तुटल्यावर रक्ताची गुठळी तयार होऊशकते आणि कॉरोनरी धमनी अवरोधित होऊ शकते ,ज्यामुळे हृदयाच्या स्रयूंना एखाद्या भागाचा रक्त पुरवठा खंडित होतो यामुळे हृदयविकाराचा झटका येतो .

आपल्या हृदयाच्या स्रयूंना ओक्ससीजन न पोहोचल्याने हृदयविकाराच्या झटक्याच्या वेळी आपल्या जाणवलेल्या हृदयविकारच्या झटक्याची लक्षणे मिळतात .हे आपल्या हृदयास धडधडण्यापासून प्रतिबंधित करते .

हृदयविकारच्या झटक्याची लक्षणे:-

• छातीत दुखणे हे लक्षण सौम्य असू शकते आणि आस्वस्थता किंवा जड झाल्यासारखे जाणवू शकते,किंवा ते तीव्र असून फुटणार्‍या वेदना जाणवू शकतात. हे आपल्या छातीत सुरू होवू शकते आणि आपला डावा हात ( किंवा दोन्ही हात ),खांदा, मान, जबडा,मागे किंवा आपल्या कंबरेच्या दिशेने खाली यासारख्या इतर भागात पसरू शकते (किंवा प्रसारित होऊ शकते )
• धाप लागणे किंवा श्वास घेण्यास त्रास होणे
• मळमळणे (उलट्या होणार असे वाटणे)किंवा पोटात अस्वस्थता जाणवणे. हृदयविकारचा झटका अनेकदा आपल्याला अपचन झाल्यासारखा जाणवतो.
• हृदययाची धडधड (स्वतःच्या हृदयाच्या ठोक्याचा आवाज ऐकू येणे)
• चिंता किंवा “ओढावलेल्या सर्वनाशाची ” भावना जाणवणे
• घाम येणे
• डोकं हलकं वाटण चक्कर येन किंवा घेरी येऊन पडणे

हृदयविकाराचा झटका टाळण्यासाठी आपले धोके समजून घ्या

जोखीम घटकांच्या तीन श्रेणी इथे सविस्तर सांगितलेल्या आहे

बदलता येणार नाही असे प्रमुख जोखीम घटक
. वाढते वय
कॉरोनरी हृदयरोगाने मारणारे बहुतेक लोक 65
किंवा त्याहून मोठ्या वयाचे असतात
.पुरुष जाती
स्त्रियांच्या तुलनेत पुरुषांना हृदयविकाराचा झटका येण्याचा धोका जास्त असतो आणि पुरुश्यांमध्ये आयुष्याच्या सुरुवातीच्या काळात झटके येतात
. अनुवंशिकता
हृदयरोग असलेल्या पालकांच्या मुलांना स्वतः हृदयरोग होण्याची शक्यता जास्त असते . हृदयरोगाचा महत्त्वाचा कौटुंबिक इतिहास असलेल्या बहुतांश लोकांमध्ये एक किंवा अधिक इतर जोखीम घटक असतात .

मुख्य जोखीम घटक ज्याला आपण सुधारू शकता ,त्यांच्यावर उपचार करू शकता किंवा त्यांना नियंत्रित करू शकता .
. तंबाकू धूर
. अधिक प्रमाणातील रक्तातिल कोलेस्ट्रॉल
. उच्च रक्तदाब
. शारीरिक निष्क्रियता
. लठ्ठपणा आणि वजन जास्त आसने
.मधुमेह
हृदयरोगाच्या जोखमीस कारणीभूत ठरणारे मुक्ख्य घटक
.तणाव
.मध्यापयान
.आहार आणि पोषण

निदान
इलेकट्रोकार्डिओग्राम 
. संशयित हृदयविकाराच्या झटक्यात इलेकट्रोकॅडिओग्राम इ सी जी हि एक महत्तवपूर्ण चाचणी आहे .
. इ सी जी मूळे वेदना होत नाहीत आणि ते करण्याकरिता साधारण पाच मिनिटे लागतात .
. एक इ सी जी आपल्या हृदयाची विद्युतीय कार्य मोजते .
. आपल्याला आलेल्या हृदयविकाराच्या झटक्याचा प्रकार ठरविण्यास हे मदत करते ,
जेणेकरून सर्वात प्रभावी उपचार निश्च्छित मदत होते .

रक्ताची तपासणी
सर्वात सामान्य रक्त चाचणी जी केली जाते ती आहे प्रथिने मोजणे ज्याला कार्डियाक ट्रोपोनिन असे म्हणतात .

इको कार्डिओग्राम
इकोकार्डिओग्राम हि एक अल्ट्रासाऊंड चाचणी आहे आपल्या हृदयाची रचना आणि कार्य तपासते .
इकोकार्डिओग्राम आपल्या हृदयात हालचालींची एक चित्रदर्शी रूपरेषा आहे . इको चाचणी दरम्यान आपल्याला आरोग्य सेवा पुरविणारे आपल्या हृदयाच्या व्हाल्व्ह आणि चेम्बर्सच्या छायाचित्र घेण्यासाठी हाताने धरून आपल्या छातीवर ठेवलेल्या अल्ट्रासाऊंड वापरतात . हे प्रदात्यास आपल्या हृदयाच्या पंपिंग क्रियेचा आढावा घेण्यास मदत करते .
आपल्या हृदयाच्या रक्त प्रवाहाचा आढावा घेण्यासाठी प्रदान बऱ्याच वेळा डॉल्फर अल्ट्रासाऊंड आणि कलर ड्राल्फेर तंत्रासह इको एकत्र करतात .
इकोकार्डिओग्राफचे किरणोत्तसर्गरचा वापर करत नाही . हे कमी प्रमाणात रेडिएशन वापरणाऱ्या इको ला एक्स रे आणि सी सी टी स्कॅन सारख्या इतर चाचण्यापेक्षा वेगळे बनवते .

हृदयविकाराच्या झटक्यावर उपचार
वापरलेले उपचार हे आपली लक्षणे कधी सुरु झाली आणि
आपल्याला किती लवकर उपचार घेण्यास सुरु करता येईल, यावर अवलंबूलन असेल .
. जर आपली लक्षणे मागील 12 तासाच्या आत सुरु झाली असली तर – आपल्याला सामान्यतः प्राथमिक पक्युटिनियास कोरोनरी इंटरव्हेंशन (PCI) देण्यात येईल .
. आपल्याला आलेल्या हृदयविकाराच्या झटक्याच्या प्रकार ठरविण्यास हे मदत करते,जेणेकरून सर्वात प्रभावी उपचार निश्चित करण्यास मदत होते .
. जर आपली लक्षणे मागील 12 तासाच्या आत सुरू झाली आहेत परंतु आपल्याला PCI त्वरित उपलब्ध नसल्यास – रक्ताच्या गुठळ्या तोडण्यासाठी आपल्याला औषध दिले जाईल .
. जर आपली लक्षणे 12 तासापेक्षा जास्त काळापूर्वी सुरु झाली असतील तर – आपल्याला एक निराळ्या पद्धतीचे उपचार दिले जाऊ शकतात,खास करून जर आपली लक्षणे सुधारली असतील तर . एंजियोग्राम नंतर उपचारांची सर्वोत्तम पद्धत ठरविण्यात येईल आणी त्यात औषध , PCI किंवा बायपास सर्जरी सामील असतील .
. जर PCI आपल्यासाठी योग्य नसेल तर – आपल्याला रक्ताच्या गुठळ्या रोखण्यासाठी मिश्र औषधे दिली जाऊ शकतात , ज्याला अँटिप्लेटलेट औषधे म्हणतात .

आय कॉरोनरी  एंजिओग्राफी
हे प्रथम केले जाते, PCI साठी आपली योग्यता पाहण्यासाठी

प्राथमिक पक्युटिनियास कॉरोनरी इंटरव्हेंशन (PCI)हा स्टेमिच्या आपत्कालीन उपचारांसाठी एक शब्दआहे . कॉरोनरी धमनी रुंद करण्याची हि एक प्रक्रिया (कॉरोनरी एंजीओप्लास्टी ) आहे .

कॉरोनरी एंजीओप्लास्टी ही एक संभाव्यजातील प्रक्रिया आहे ज्यासाठी तज्ञ कर्मचारी आणि उपकरणे यांची गरज भासते आणि सर्व रुग्णालयांमध्ये याच्या सुविधा नसतात .

म्हणजे आपल्याला तातडीने , रुग्णवाहिकेतून कॅथ लॅब नावाच्या तज्ञ केंद्रांपैकी एकामध्ये नेण्याची गरज आहे.

कॉरोनरी एंजियोप्लास्टी दरम्यान, आपल्या मांडीत किंवा हातातील एका मोठ्या धमनीने शेवटी सॉसेज-आकाराचा फुगा (बदलून कॅथेटर) असलेली एक लहानशी नाली घातली जाते . एका बारीक मार्गदर्शकाद्वारे, मार्गदर्शन करण्यासाठी एक्स-रे वापरून , कॅथेटर आपल्या रक्तवाहिन्या आणि आपल्या हृदयापर्यंत पाठवतात.
कॅथेटर आपल्या कॉरोनरी धमनीच्या अरुंद विभागात गेल्यानंतर, तो उघडणायसाठी फुगा त्याला फुगवले जाते. लवचिक धातूची जाळी (स्टेंट ) सामान्यतः धमनीमध्ये घातली जाते जेणेकरून ती नंतर उघडी ठेवण्यास मदत होईल .

हृदयविकाराच्या झटक्यावर उपचार

कॉरोनरी आर्टरी बायपास ग्राफ्ट (CABG)

तांत्रिकदृष्ट्या कॉरोनरी एंजियोप्लास्टी करता येणार नाही जर आपल्या रक्तवाहिन्यांची शरीररचना सामान्यांपेक्षा वेगळी असेल .जर आपल्या रक्तवाहिन्यांमध्ये बरेच अरुंद भाग असतील किंवा आपल्या रक्तवाहिन्यांमधून बऱ्याच शाखा फुटल्या असतील आणि त्यासुद्धा अवरोधित असतील तर असे होऊ शकते .

अशा स्थिती निर्माण झाल्यास, कॉरोनरी आर्टरी बायपास ग्राफ्ट (CABG) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या वैकल्पिक ऑपेरेशनचा विचार केला जाऊ शकतो.

CABG मध्ये आपल्या शरीराच्या दुसऱ्या भागातून (सामान्यतः आपली छाती ,पाय किंवा हात ) रक्तवाहिनी घेणे आणि अरुंद भाग किंवा अडथळ्याच्या वर आणि खाली आपल्या कॉरोनरी धमनीशी जोडणे सामील असते . या नवीन रक्तवाहिनीला ग्राफ्ट म्हणतात .

ग्राफ्ट आपल्या हृदयाला रक्त प्रवाह आणि ऑक्सिजन पुरवठा सुधारण्यासाठी आपल्या प्रमुख रक्तवाहिन्यांच्या अरुंद किंवा अवरुद्धभागांभोवती रक्त फिरवते.

रक्ताच्या गुठळ्या तोडण्यासाठी आणि त्यांना टाळण्यासाठी औषधे

रक्ताच्या गुठळ्या टाळण्यासाठी औषधे

रक्ताच्या गुठळ्या टाळण्यासाठी दोन प्रकारची औषधे आहेत.यास अँटिप्लेटलेट्स आणि अँटीकोअग्युलंट्स म्हणतात आणि सामान्यतः टॅब्लेट म्हणून घेतली जातात. ते आपल्या नसांमधून रक्त अगदी सहज वाहू देतात.म्हणजेच आपल्या रक्तात गुठळ्या तयार होण्याची शक्यता कमी होते .

रक्ताच्या गुठळ्या तोडण्यासाठी औषधे

रक्ताच्या गुठळ्या तोडण्यासाठी वापरली जाणारी औषधे, आता थ्रोम्बोलाइटिक्स किंवा फायब्रिनोलिइटिक्स म्हणून वापरली जातात, जी सामान्यतः इंजेक्शन मधून दिली जातात . थ्रोम्बोलाइटिक्स, किंवा फायब्रिनोलिइटिक्स, फायब्रिन नावांच्या पदार्थावर लक्ष्य धरतात आणि त्याला नष्ट करतात . फायब्रिन हे एक कठीण प्रथिन आहे जे रक्तभोवती घट्ट होणाऱ्या तंतूच्या जाळीसारखे कार्य करून रक्ताच्या गुठळ्या बनवते .

हृदयविकाराच्या झटक्यांनंतरचे आयुष्य

आपण औषधे नेहमी कशी घ्यायची ते समजून घ्या . आपण घेत असलेल्या औषधांची नावे जाणून घ्या आणि ती लक्षात ठेवा . त्यांचा डोस आणि ती घेण्यासाठी वेळ पाळा

आपल्या भावनांकडे दुर्लक्ष करू नका :

हृदयविकाराचा झटका आल्यानंतर दुःख, नैराश्य, भीती, नकार आणि चिंता वाटणे सामान्य आहे . अशा भावना साधरणतः दोन ते सहा महिने टिकू शकतात, परंतु कालांतराने त्या जाणवत नाहीत.

जीवनशैलीत बदल करा :

एक हृदयविकाराचा झटका आल्यावर दुसरा हृदयविकाराचा झटका, रोग आणि स्ट्रोकची शक्यता दूर करण्यासाठी आपण जीवनशैलीत खास बदल केले पाहिजेत. म्हणून, आपली वर्तमान जीवनशैली आणि सवयी तपासल्या पाहिजेत व हृदयासाठी स्वस्थ जीवावनशैलीची एक नवीन योजना आखली पाहिजे.

नियमित व्यायाम :

आपण हृदयविकाराच्या झटक्यातून बरे झाल्यानंतर आपले डॉक्टर स्वस्थ ठेवण्याच्या व्यायामाचा कार्यक्रम सुचवू शकतात. नियमित व्यायाम केल्याने आपल्या शरीराचे तसेच हृदयाचे स्नायू कार्य करत राहतात.

संतुलित आहार घ्या :

हृदयविकाराचा झटका येण्याच्या जोखमीपासून बचाव करण्यासाठी आपण उत्तम हृदयासाठी स्वस्थ आहार म्हणजे कमी-कॅलरी आणि कमी-चरबीयुक्त आहाराचे सेवन केले पाहिजे. आपण आपल्या आहारातून ट्रान्स फॅट्स आणि सॅच्युरेटेड फॅट्स वगळले पाहिजेत. आपल्या आहारात आपण भाज्या (प्लांट फुड्स ), चरबीसहित मांस आणि कमी चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ संतुलित प्रमाणात घ्यावेत. आपण ऑलिव्ह ऑइल आणि काजूपासून मेदच्या सेवनाच्या जागी आरोग्यपूर्ण फॅट्सचे सेवन करू शकता.

धूम्रपान सोडा :

धूम्रपान करणे आरोग्यासाठी हानिकारक आहे या पूर्वीच्या चेतावणीच्या लेबलकडे आपण दुर्लक्ष केले असेल, परंतु हृदयविकाराच्या झटक्यानंतर धूम्रपान सोडणे अधिक महत्वाचे ठरते. धूम्रपान केल्याने आपला रक्तदाब आणि गुठळ्या होण्याचा धोका वाढतो कारण यामुळे लाल रक्तपेशींची ऑक्सिजन वाहून नेण्याची क्षमता कमी होते.

इतर जोखीम घटक शोधा आणि त्यावर नियंत्रण ठेवा :

वैद्यकीय मदत केव्हा घ्यावी याबद्दल स्वतः माहिती करून घ्या
आपल्याला खालील लक्षणे जाणवल्यास आपत्कालीन वैद्यकीय मदत बोलवा
. अचानक आणि अत्यंत थकव्याची कोणतीही घटना
. धाप लागणे
. छातीत दुखणे आणि एक किंवा दोन्ही हात दुखणे
. पायांवर सूज येणे
. हृदयाची आसामन्यपणे जलद किंवा अनियमित धडधड
. चक्कर
. व्यायाम न करता घाम येणे